Bez czarny

Bez czarny jest popularną rośliną stosowaną w celach leczniczych od wieków. W starożytnym Egipcie roślina stosowana była do leczenia oparzeń[20]. W Europie używano dawniej kwiatów do pobudzenia laktacji u kobiet karmiących[6]. W medycynie tradycyjnej ekstrakt z bzu wykorzystywany był w leczeniu cukrzycy[44]. W Ameryce Północnej (subsp. canadensis) roślina wykorzystywana była przez Indian do leczenia przeziębień i chorób skórnych[20].Surowiec zielarskiWedług Farmakopea Polska surowcem zielarskim są kwiaty (Flos Sambuci) i dojrzałe (czarne) owoce (Fructus Sambuci)[6]. Jednakże własności lecznicze mają także kora (Cortex Sambuci), korzenie (Radix Sambuci) i liście (Folium Sambuci)[45].Działanie i zastosowanie w lecznictwieKwiaty działają lub przypisywane jest im działanie: moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, odtruwająco[16], hipolipemicznie (obniżają stężenie triglicerydów, cholesterolu ogółem i cholesterolu LDL (w testach medycznych poglądy te nie zostały potwierdzone[20])), przeciwwirusowo i immunostymulująco[46]. Ze względu na dużą zawartość antocyjanów owoce mają potencjalne działanie przeciwutleniające[20].Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych. Z owoców zazwyczaj wykonuje się odwary używane do leczenia migreny, nerwobólów, biegunki, chorób reumatycznych, i neurologicznych, a dzięki ich własnościom odtruwającym także przy zaburzeniach przemiany materii. Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach, płucze jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych oraz przemywa oczy przy zapaleniu spojówek[16]. Napary z kwiatów bzu czarnego przy przeziębieniach mają wielokrotnie silniejsze działanie, niż napary z lipy. Kora z dwu i trzyletnich gałązek w medycynie ludowej była używana jako środek moczopędny silniej działający niż kwiaty i owoce. Kwiaty bzu czarnego łącznie z rumiankiem są używane do zmniejszenia bólów menstruacyjnych. Niektórzy polecają w tym celu stosować mieszankę kwiatów bzu czarnego, rumianku i ruty zwyczajnej. Wyciągi z owoców mają także słabe działanie przeciwbólowe. Mogą być używane do przemywania jamy ustnej po usunięciu zęba i przy porażeniu nerwu twarzowego[6].Badania na myszach z wykorzystaniem ekstraktu wodnego z suszonych kwiatów potwierdzają wpływ na transport glukozy i glikogenezę w mięśniach. Wpływ na wychwytywanie glukozy może być wywoływany przez działanie substancji czynnych na receptory insuliny[44]. Tradycyjnie bez czarny wykorzystywany jest także w leczeniu chorób wirusowych[47]. Sok z czarnego bzu stosowany jest w leczeniu grypy i przeziębień. Pozytywny efekt spożycia został potwierdzony w badaniach in vivo[48] oraz in vitro[47]. Ekstrakt umożliwia zapobieganie i leczenie zakaźnego zapalenia oskrzeli u kurcząt[49]. Korzystny wpływ na zdrowie chorych na cukrzycę oraz poprawę działania systemu immunologicznego związany jest z zawartością w owocach naturalnych polifenoli, w tym antocyjanów[50].Potwierdzono również skuteczność i bezpieczeństwo wykorzystania ekstraktu z owoców lub liści jako naturalnego środka antydepresyjnego[51]. W badaniach klinicznych potwierdzono działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne (wobec Streptococcus pyogenes grupy C i G oraz Moraxella catarrhalis)[20]. Działanie wzmacniające system immunologiczny wiązane jest ze zwiększeniem produkcji prozapalnych cytokinin w ludzkich monocytach[20]. Korzystne działanie moczopędne nie wiąże się jednak z rozpuszczalnością kamieni nerkowych[20].Zbiór i suszenieKwiaty zbiera się w dzień słoneczny, gdy rozkwitną, lecz nie przekwitają. Należy unikać zbierania surowca przegniłego lub wyschniętego (zbrązowiałego), gdyż powoduje on gnicie pozostałego surowca przy suszeniu. Kwiaty ścina się całymi baldachami. Najlepiej suszyć w miejscu przewiewnym i suchym, cienką warstwą, w temperaturze nie wyższej niż 35 stopni Celsjusza. Dobry surowiec nie może się zaparzyć i ma kolor białawo-żółty (brązowy należy odrzucać już podczas suszenia). Owoce najlepiej zbierać po deszczowym dniu, ale w słoneczny dzień, kiedy są w większości w pełni dojrzałe (mają kolor czarnofioletowy). Odrzuca się zielone i niedojrzałe, gdyż zawierają duże ilości sambunigryny[6][25].DawkowaniePreparaty lecznicze z czarnego bzu uznawane są za bezpieczne i są dobrze tolerowane w badaniach klinicznych. Zaleca się stosowanie naparu z 10–15 g kwiatów dziennie. W przypadku owoców syrop zawierający ok. 30–38% jagód stosuje się w dawkach 15 mL 3 razy dziennie. Sproszkowane ekstrakty owoców stosowane są 2–3 razy dziennie w kapsułkach 500 mg. Spożycie zbyt wielkich dawek preparatów spowodować może nudności, biegunkę i wielomocz[20].

Roślina kosmetycznaEdytuj

Wyciągi są wykorzystywane do wytwarzania maseczek kosmetycznych i kremów. Szczególnie bez czarny nadaje się do pielęgnacji skóry starzejącej się, gdyż działa zmiękczająco, przeciwzmarszczkowo i wybielająco[6].

Roślina ozdobnaEdytuj

Czasami bywa uprawiany w parkach i przydomowych ogródkach jako krzew ozdobny, zwłaszcza odmiany ozdobne. Walorami krzewu są piękne kwiatostany, a także owoce[52]. U odmian także oryginalne ubarwienie liści (purpurowe, zielono-białe, zielono-żółte) i ich kształt (silnie zwężone listki)[33]. Ma walory nie tylko dekoracyjne – zapach czarnego bzu odstrasza szczury i myszy, a także owady[6].

Roślina jadalnaEdytuj

Owoce nie nadają się do spożycia na surowo. Jednak z dojrzałych owoców można robić konfitury, dżemy, kisiele, soki, wino, można je także suszyć. Zawierają cukry, witaminy (głównie B i C), kwasy organiczne i inne związki[6]. Muszą być jednak dojrzałe i ugotowane, gdyż gotowanie usuwa zawartą w nich truciznę[25].

Kwiaty o smaku cytrynowym są składnikiem rozmaitych sałatek[53]. Wraz z fenkułem włoskim i anyżem gwiaździstym kwiat bzu stanowi podstawowy składnik włoskiego likieru sambuca[54].

Inne zastosowaniaEdytuj

Soku z owoców używano dawniej do farbowania brwi i rzęs, podbarwiania win oraz farbowania jedwabiu na oliwkowo[6].

Gąbczasty rdzeń pędów używany był w technice mikroskopowej do sporządzania preparatów, a w zegarmistrzostwie do czyszczenia delikatnych mechanizmów[6].

Owoce są pokarmem ptaków leśnych[16].

Z pędów (gałązki z liśćmi) otrzymuje się wywary używane do ekologicznego zwalczania kretów, norników, rolnic, bielinka kapustnika i mszyc[18].

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bez_czarny