12 zasad projektowania permakulturowego
Zwolennicy permakultury zwykle zgadzają się co do następujących zasad projektowania[9]:
- Obserwuj i bierz udział (Observe and interact): poprzez spędzanie czasu na współpracy z naturą możemy zaprojektować rozwiązania odpowiadające naszym potrzebom.
- Złap i zatrzymaj energię (Catch and store energy): poprzez stworzenie systemów gromadzących zasoby podczas dobrobytu, możemy zachować je na gorsze czasy.
- Bądź wydajny (Obtain a yield): zapewnij sobie naprawdę użyteczne owoce wykonywanej pracy.
- Stosuj samodyscyplinę i zaakceptuj skutki swoich działań (Apply self-regulation and accept feedback): musimy ograniczać nieodpowiednie zachowania, aby systemy mogły sprawnie funkcjonować.
- Stosuj i doceniaj zasoby i usługi odnawialne (Use and value renewable resources and services): korzystaj w pełni z obfitości natury, aby ograniczyć zachowania konsumpcyjne i zależność od zasobów nieodnawialnych.
- Nie wytwarzaj odpadów (Produce no waste): gdy doceniamy i używamy wszystkie dostępne zasoby, nic się nie marnuje.
- Projektuj od wzorców do szczegółów (Design from patterns to details): patrząc z dystansu, możemy obserwować wzorce w naturze i społeczeństwie. Mogą one stanowić trzon naszych projektów, do których dodamy następnie szczegóły.
- Łącz, nie dziel (Integrate rather than segregate): gdy umieszczamy właściwe rzeczy na właściwym miejscu, powstają między nimi związki, i rzeczy te pracują wspólnie, nawzajem się wspierając.
- Stosuj małe i powolne rozwiązania (Use small and slow solutions): małe i powolne systemy są łatwiejsze w utrzymaniu niż duże, lepiej wykorzystują zasoby lokalne i dają wyniki bardziej zrównoważone.
- Stosuj i doceniaj różnorodność (Use and value diversity): zmniejsza ona wrażliwość na zagrożenia i wykorzystuje unikalne właściwości środowiska, w którym się znajduje.
- Wykorzystuj krawędzie i doceniaj elementy graniczne (Use edges and value the marginal): najciekawsze sceny rozgrywają się w miejscach granicznych. Są to często najbardziej cenne, różnorodne i produktywne elementy systemu.
- Kreatywnie wykorzystuj zmiany i reaguj na nie (Creatively use and respond to change): poprzez uważną obserwację możemy pozytywnie wpływać na nieodwołalne zmiany, interweniując we właściwym czasie.
Wzorce
Projektowanie w permakulturze skupia się przede wszystkim na wzorcach naturalnych. Wszystkie rzeczy, nawet wiatr, fale i Ziemia krążąca wokół Słońca, tworzą wzorce. W stosowaniu wzorców projektanci permakultury zachęcani są do obserwacji wzorców naturalnych, ich funkcjonowania i odzwierciedlania w danym projekcie. "Stosowanie wzorca wymaga od projektanta zrozumienia kształtu i potencjału, aby dopasować te wzorce lub ich kombinacje do krajobrazu" ("The application of pattern on a design site involves the designer recognizing the shape and potential to fit these patterns or combinations of patterns comfortably onto the landscape")[10].
Warstwy
Warstwy to jedno z narzędzi, stosowanych do projektowania działających ekosystemów, które są zarazem zrównoważone, jak i bezpośrednio przynoszą korzyść człowiekowi. Dojrzały ekosystem stanowi ogromną ilość związków pomiędzy jego składnikami: drzewami,podszytem, runem leśnym, glebą, grzybami, owadami i zwierzętami. Ponieważ rośliny rosną do różnych wysokości, na małej przestrzeni może wytworzyć się zróżnicowana społeczność, ponieważ każda z warstw rośnie ponad poprzednią. Zwykle wyróżnia się siedem warstw jadalnego ogrodu, chociaż niektórzy praktycy włączają do niej ósmą - grzyby:
- Korony drzew: najwyższe drzewa w systemie. Dominują, ale nie nasycają obszaru; wciąż istnieją miejsca pozbawione drzew.
- Niskie drzewa: karłowate drzewka owocowe, cytrusowe i inne niskie drzewa.
- Krzewy: zróżnicowana warstwa, zawierająca większość krzewów, rodzących jagody.
- Rośliny zielne: zarówno roczne, dwuletnie, jak i wieloletnie.
- Ryzosfera: rośliny okopowe, np. ziemniaki i inne jadalne rośliny bulwiaste.
- Powierzchnia gleby: międzyplony zatrzymujące ziemię i zmniejszające erozję wraz znawozami zielonymi, bogatymi w składniki odżywcze i dostarczające glebie materii organicznej oraz azotu.
- Warstwa pionowa: pnącza, np. fasola wielokwiatowa, fasola półksiężycowata i inne.
Gildie
Gildia to grupa dowolnych gatunków, z których każdy spełnia unikalne funkcje, będące w harmonii z pozostałymi. Gildie to grupy roślin, zwierząt, owadów itd., które ze sobą współpracują. Część roślin może być uprawiana dla pożywienia, inne mają palowy system korzeniowy, wynoszący składniki odżywcze do wyższych partii gleby, jeszcze inne przyciągają owady pożyteczne, a kolejne odstraszają owady szkodliwe. Zgrupowanie takich roślin tworzy gildię[11][12][13].
Efekt krawędziowy
Efekt krawędziowy (zob. ekoton, okrajek) w ekologii to skutek przesunięcia lub ułożenia obok siebie zróżnicowanych środowisk naturalnych. Zwolennicy permakultury są zdania, że w miejscu zetknięcia istotnie różniących się systemów znajduje się miejsce intensywnej produktywności, gdzie powstają pożyteczne połączenia. Przykładem może być wybrzeże - rejon styku lądu i morza zaspokaja wiele potrzeb ludzi i zwierząt. W permakulturze ta idea jest podkreślana przez użycie spiralnych kształtów w ogrodzie zielnym czy budowanie oczek wodnych o falistej linii brzegowej zamiast okrągłych lub owalnych – ponieważ wydłuża to linię brzegową. Krawędzie pomiędzy lasem i otwartą przestrzenią są uważane za najbardziej produktywne[14].
Strefy
Strefy to sposób organizacji elementów przestrzeni w siedzibie ludzkiej według częstości ich użycia oraz potrzeb roślin i zwierząt. Elementy często przekształcane lub wykorzystywane zlokalizowane są blisko domu, w strefach 1 i 2. Rzadziej używane lub przekształcane elementy oraz takie, które powinny być w odosobnieniu (np. dzikie zwierzęta), znajdują się dalej. Chodzi o odpowiednie rozmieszczenie poszczególnych rzeczy. Strefy ponumerowane są od 0 do 5:
- Strefa 0
- Dom, centralna część domostwa. Zasady permakultury będą się tu stosować do prób ograniczenia zużycia energii i wody, używania zasobów naturalnych, takich jak energia słoneczna, i ogólnie stworzenia harmonijnego, zrównoważonego środowiska życia i pracy. Strefa 0 jest nieformalną strefą, nie określoną szczegółowo w książce Billa Mollisona.
- Strefa 1
- Strefa najbliższa domowi, miejsce dla tych elementów systemu, które wymagają częstej uwagi, nadzoru, np. uprawa warzyw sałatkowych, ziół, delikatnych owoców, jak truskawki czy maliny,szklarnia i cieplarnia, miejsce rozsad, pojemnik na biohumus z odpadków kuchennych itd. Naobszarach zurbanizowanych w strefie 1 często spotyka się też podniesione grządki.
- Strefa 2
- Tu rosną rośliny wieloletnie, wymagające mniej opieki, tylko odchwaszczania czy przycinania, np. porzeczki i sad. Tu można też umieścić ul, większy kompostownik i inne.
- Strefa 3
- Rejon głównych upraw, zarówno dla użytku domowego, jak i na sprzedaż. Po założeniu uprawy nie wymaga ona częstej pracy (o ile stosuje się ściółkę i podobne systemy), podlewanie i odchwaszczanie może odbywać się raz w tygodniu.
- Strefa 4
- Rejon półdziki. Ta strefa służy głównie do uprawy roślin pastewnych, zbierania drewna leśnego oraz produkcji drewna na cele budowlane.
- Strefa 5
- Rejon zupełnie dziki. Brak tam ludzkiej interwencji poza obserwacją naturalnych cyklów ekosystemu.