Czym jest przestępstwo zorganizowanej grupy i związku przestępczego (przestępczość zorganizowana)?

Aktualnie obowiązujący polski kodeks karny nie zawiera legalnej definicji przestępczości zorganizowanej (zorganizowanej grupy przestępczej). Co ważne, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, pojęcie grupy przestępczej jest terminem prawniczym i do oceny danego związku osób jako tego rodzaju grupy w rozumieniu art. 258 kodeksu karnego jest uprawniony sąd orzekający, zaś oskarżony może co najwyżej kwestionować przesłanki istotne dla takiej prawnej oceny.

Aby można było mówić o zorganizowanej grupie przestępczej musi ona składać się z co najmniej 3 osób oraz być w pewnym stopniu zorganizowana – czyli posiadać ustalonekierownictwo i podział ról.

Dla przyjęcia działania w grupie przestępczej, o jakiej stanowi art. 258 § 1 kodeksu karnego, nie jest wymagany szczególny poziom jej organizacji, wystarczająca jest organizacja na poziomie zaledwie podstawowym, ale z podziałem ról.

Zorganizowana grupa przestępcza

Art.  258 stanowi, że kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli grupa albo związek określone mają charakter zbrojny albo mają na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.Kto grupę albo związek w tym mające charakter zbrojny zakłada lub taką grupą albo związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Kto grupę albo związek mające na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym zakłada lub taką grupą lub związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Do charakterystycznych cech zorganizowanej grupy przestępczej, wyłonionych na bazie aktualnego orzecznictwa i poglądów doktryny, należą:

– istnienie wewnętrznej struktury organizacyjnej;

– trwałość tej struktury;

– istnienie więzów organizacyjnych w ramach wspólnego porozumienia;

– planowanie przestępstw;

– akceptacja celów;

– trwałe zaspokajanie potrzeb grupy;

– gromadzenie narzędzi przeznaczonych do popełniania przestępstw;

– wyszukiwanie miejsc do przechowywania łupu i rozprowadzania go;

– podział ról;

– koordynacja sposobu działania;

– występowanie powiązań socjologiczno-psychologicznych pomiędzy członkami grupy.

Nie każde współdziałanie przestępne, nawet o złożonym charakterze, można określić mianem zorganizowanej grupy przestępczej. Wyznaczenie granicy pomiędzy współsprawstwem a popełnieniem przestępstwa w ramach działania zorganizowanej grupy przestępczej wymaga łącznego rozważenia pięciu aspektów:

– aspekt funkcjonalny – czyli: cel i sposób popełnienia przestępstw;

– aspekt strukturalny – poziom zorganizowania, który przez kierownictwo zapewnia warunki do dokonania takich przestępstw, których nie mogłaby dokonać samodzielnie jedna osoba;

– aspekt dynamiczny – różne formy sprawowania kierownictwa i sposoby jego sprawowania;

– aspekt psychologiczny – powiązania między członkami, wspólna pomoc, ochrona, cel itd.;

– aspekt socjologiczny – wartości wspólne dla członków grupy, odrębność od pozostałej części społeczeństwa.

Z praktyki sądowej

Wyjaśnienia pojęcia zorganizowanej grupy przestępczej podjął się m.in. Sąd Apelacyjny w Krakowie, określając iż „grupa taka funkcjonuje zgodnie z pewnymi ustalonymi regułami i posiada wewnętrzną strukturę, zatem poszczególni jej członkowie pełnią określone funkcje bądź role. Świadczy to o wewnętrznym uporządkowaniu grupy, stałości reguł jej funkcjonowania, a więc form zorganizowania, w przeciwieństwie do grupy osób choćby i stale popełniających wspólnie podobne przestępstwa, ale wymieniających się rolami w zależności od zaistniałych zmiennych sytuacji. Istnienie koleżeńskich powiązań pomiędzy członkami grupy nie sprzeciwia się zorganizowaniu w grupę przestępczą. Podobnie brak mechanizmów wymuszających posłuszeństwo członków grupy, a nawet brak kierownictwa grupy, nie wyklucza możliwości uznania grupy przestępczej za zorganizowaną. Zorganizowana grupa przestępcza może funkcjonować na zasadzie dobrowolnego udziału w niej jej członków. Istnienia zorganizowanej grupy przestępczej nie warunkuje stosowanie wobec jej członków środków przymusu dla uzyskania ich posłuszeństwa i zapobieżenia opuszczaniu jej szeregów, a podobnie i systemu nagród zapewniających lojalność członków takiej grupy. Motywy, którymi kierują się poszczególne osoby, przystępując do grupy przestępczej, nie mają znaczenia dla bytu zorganizowanej grupy przestępczej”.

Świadomość istnienia grupy przestępczej jest niezbędnym warunkiem przypisania udziału w niej. Nie można należeć do grupy przestępczej nie wiedząc, że taka istnieje. Nie wystarcza, że istnienia grupy i współdziałania z nią sprawca mógł i powinien się domyślać. Powinność i możliwość domyślania się są znamionami nieumyślności zatem nie spełniają znamienia umyślności występku zorganizowanej grupy przestępczej.

Dla przypisania działań w zorganizowanej grupie przestępczej nie wystarczy ulokowanie ich w „jakiejś strukturze”, lecz konieczne jest – po pierwsze – określenie owej struktury, opisanie i przeanalizowanie, a następnie – wykazanie, że oskarżeni świadomie przyłączyli się do tego typu grupy lub wykonywali w jej składzie konkretne działania realizujące znamiona innych typów czynów zabronionych.

Sąd Okręgowy nie sprecyzował, jaki miałby być konkretny skład owej grupy, jak miała wyglądać jej wewnętrzna struktura, role poszczególnych osób wchodzących w skład tej grupy, poprzestając na – przejętym z treści zarzutu – opisaniu ich funkcji sprawowanych w poszczególnych podmiotach gospodarczych. Co jednak najistotniejsze – zabrakło rozważań związanych ze stroną podmiotową zarzucanych oskarżonym czynów, posiadających związek z opisywaną przez oskarżyciela publicznego grupą zorganizowaną, podczas, gdy czyny te muszą być popełnione umyślnie, a zatem niezbędne jest wykazanie, że oskarżeni mieli świadomość funkcjonowania w ramach tego typu struktury, a także wskazania dowodów, z których taki wniosek można procesowo – w sposób nie budzący wątpliwości – wyprowadzić. Niezmiernie istotnym jest także wykazanie, czy i dlaczego przestępcze współdziałanie określonych osób przekracza in concreto prawną formę współsprawstwa (art. 18 § 1 Kodeksu karnego) i winno być kwalifikowane w kategoriach funkcjonowania zorganizowanej grupy przestępczej w rozumieniu art. 258 Kodeksu karnego. Poprzestanie w tym zakresie – jak uczynił to zasadniczo Sąd I instancji – na przytoczeniu rozważań teoretycznych, w tym stosownego orzecznictwa, nie wydaje się tu wystarczające; świadczy o zbyt pobieżnym potraktowaniu tego zagadnienia, bez wymaganego przełożenia ogólnych założeń teoretycznych na materię faktyczną rozpoznawanej obecnie sprawy.

Dla zobrazowania opisanego uchybienia należy wskazać, że w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd meriti lakonicznie ocenił, że działanie oskarżonych „przekraczało ramy współsprawstwa”, a oskarżeni zdawali sobie sprawę, że „funkcjonują w jakiejś strukturze”. Problem jednak leży w tym, że dla przypisania oskarżonym określonych znamion kodeksowych nie wystarczy ulokowanie ich w „jakiejś strukturze”, lecz konieczne jest – po pierwsze – określenie owej struktury, opisanie i przeanalizowanie, a następnie – wykazanie, że oskarżeni świadomie przyłączyli się do tego typu grupy lub wykonywali w jej składzie konkretne działania realizujące znamiona innych typów czynów zabronionych. Powinności tej z pewnością nie sprostał Sąd I instancji.

Większym stopniem zorganizowania charakteryzuje się natomiast „związek mający na celu popełnienie przestępstwa”.

Za taki doktryna uznaje ugrupowanie liczące co najmniej 3 osoby, o trwałych formach organizacyjnych, oznaczonym kierownictwie i ustalonymi zasadami członkostwa i dyscypliny. Sąd Apelacyjny w Poznaniu tłumacząc to rozróżnienie, stwierdza że „w odróżnieniu od związku zorganizowana grupa przestępcza nie wymaga trwałych struktur ani dyscypliny organizacyjnej.

Jak ujął to Sąd Apelacyjny w Poznaniu istotnym elementem odróżniającym związek od zorganizowanej grupy jest nadto sposób dopuszczenia do udziału w grupie. Jeśli jest sformalizowany, np. nowi członkowie są w specjalny sposób wprowadzani, zaprzysięgani itp. – wtedy mamy do czynienia ze związkiem. Jeśli natomiast przystępowanie do grupy ma charakter luźny, na zasadzie kontaktów towarzyskich i środowiskowych, wówczas mamy do czynienia ze zorganizowaną grupą.

Przy analizie przestępczości zorganizowanej problematycznym staje się także określenie „bierze udział”. Kwestią sporną pozostaje czy wystarczającą jest tu już sama świadoma przynależność, poddanie się panującej dyscyplinie i gotowość do uczestnictwa w działalności przestępczej, ale bez popełniania innych przestępstw czy też udział ten powinien być czynny – aktywne uczestnictwo w popełnianiu zamierzonego przestępstwa.

Sąd Apelacyjny w Lublinie powołując się na wykładnię językową i systemową, odróżniając „branie udziału” od „brania czynnego udziału” (tak przy innych przestępstwach) – opowiada się za poglądem pierwszym!

W związku z tym przestępstwo zorganizowanej grupy i związku przestępczego należy określić jako formalne (dla jego bytu wystarcza sama bierna przynależność bez popełniania innych przestępstw) oraz trwałe (stan bezprawny utrzymuje się tak długo jak sama przynależność do ugrupowania) – tak też aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego!

Przestępstwo zorganizowanej grupy i związku przestępczego może mieć również zaostrzoną odpowiedzialność ze względu na:

– charakter zbrojny grupy lub związku – ugrupowanie na stałe wyposażone w broń, używa jej w swojej działalności, zakłada użycie, w tym celu ją posiada, gromadzi;

– cel – popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

Kodeks karny dla przestępstwa zorganizowanej grupy i związku przestępczego przewiduje również surowszą odpowiedzialność, dla tego kto:

– zakłada ugrupowanie przestępcze – tworzy organizuje, buduje, rządzą podstawową strukturę grupy;

– kieruje ugrupowaniem przestępczym – stoi na czele grupy, pełni funkcje władcze.

Skutki prawomocnego wyroku

Do sprawcy przestępstwa z art. 258 (zorganizowanej grupy przestępczej) mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2 (recydywy wielokrotnej), z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary.

Dozór kuratora  jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 § 2 (recydywa wielokrotna w tym zorganizowana grupa przestępcza), a także wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej.

Skazanego określonego w art. 64 § 1 można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast określonego w art. 64 § 2 (recydywa wielokrotna w tym zorganizowana grupa przestępcza) po odbyciu trzech czwartych kary.

http://prawna.eu/czym-jest-przestepstwo-zorganizowanej-grupy-i-zwiazku-przestepczego-przestepczosc-zorganizowana/